Fikri haklar serimize, henüz değinmediğimiz bir konu olan tasarım hakkı ile devam ediyoruz. Fikri haklara ilişkin diğer yazılarımıza da edinimhukuk.com üzerinden ulaşabilirsiniz. 

Tasarım, kelime olarak “zihinde canlandırılan biçim; tasavvur” anlamına gelmektedir.* Bilinen genel anlamı ile ise; moda şovlarında yer verilen kıyafet ve ayakkabılar, telefon, bilgisayar ve hatta arabalar gibi günlük hayatımızda yeri olan ürünlerin dış görünüşleri birer tasarım ürünüdür. Hemen belirtmek gerekir ki, bu bilgi gerçeğe oldukça yakındır. Hatta, halk arasında en doğru bilinen fikri hak tanımlarından biri tasarıma aittir. Bununla birlikte tasarıma ilişkin daha fazla bilgi edinildiğinde tasarım hakkının çok daha geniş bir alanı kapsadığı anlaşılacaktır.

Tasarım hakkı, diğer fikri haklarla birlikte de var olabilmektedir. Örneğin, patentli bir ürünün bir kısmı ya da tamamı aynı zamanda tasarım ile korunabilmektedir. Yine bir markanın logosu aynı zamanda tasarım olarak korunabilecektir. Bir kitap kapağı hem bir sanat eseri olarak hem de bir tasarım olarak korunabilecektir. Tasarım, günlük hayatımızda karşımıza belki de en çok çıkan fikri mülkiyet hakkıdır. Ayaklarınıza bakın, nerede olduğunuza ve günün hangi saatinde bu yazıyı okuduğunuza göre, ayağınızdaki çorabın şekli ve üzerindeki desen ya da ayakkabınız bir tasarım ürünüdür.

Fikri haklar hukuku kapsamında tasarımın tanımına 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) 55. maddede yer verilmiştir. Madde metni “Tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.” şeklindedir.  Tasarım, kısaca, ürünlerin duyularımızla algıladığımız görünümleri ve verdikleri hislerdir.

Kanun koyucu, tasarım tanımını bilinçli olarak oldukça geniş tutmuştur.  Zira, üretilen nesnenin algılanabilen ve görülebilen alanlarında yapılan en küçük değişiklik ve eklemeler dahi tasarım olarak algılanabilecektir. Ancak kanun koyucu, bilgisayar programlarını tasarım kapsamından çıkarmıştır. Zira, bu program yazıları daha çok telif hakları kapsamında bulunan yazılı eserlere benzetilebilmektedir. Bununla birlikte, internet sitesi grafikleri tasarım olarak korunabilmektedir. 

Ülkemizde tasarım tescilli ve tescilsiz olarak korunabilmektedir. Tasarım sahibi tasarımını Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) aracılığı ile tescil ettirmeyi tercih ederse 5 yıllık bir korumaya sahip olabilecek ve 5’er yıllık sürelerle 25 yıla kadar bu koruma süresini uzatabilecektir. 

Tescilsiz tasarım koruması ise ancak Türkiye’de kamuya sunulan, yani kullanıma sunulan, satışa çıkan, reklamı yapılan yahut sergilenen, tasarımın sunulduğu tarihten itibaren 3 yıldır. Belirtmemiz gerekir ki bu koruma süresi uzatılamamakla birlikte tescilli tasarımlarla aynı korumaya da sahip olamayacaktır. Yine de, moda endüstrisi gibi trendlerin hızlı değiştiği endüstriler için tescil sürecinde zaman kaybetmemek ve tasarım özgürlüğünü uzun bir süre kısıtlamamak adına tescilsiz koruma ülkemiz ve dünya çapında yaygın olarak kullanılmaktadır. 

Tasarımın da marka ve patentte olduğu gibi koruma şartları bulunmaktadır. Bu şartlar, tasarım korumasından yararlanacak olan üretimin, tüm dünyada yeni olması ve ayırt ediciliğe sahip olmasıdır. Bu iki kriterin de, tescil istemi için tescil başvuru tarihinden, tescilsiz koruma için ise kamuya sunumundan önce korunması istenen tasarımda var olması aranmaktadır. 

Özet olarak, korunması istenen tasarımın koruma tarihinden önce var olan bir tasarımdan farklı olması aranmaktadır. Bu farklılık yalnızca küçük ayrıntılarla sınırlı kalıyor ve yeni tasarım önceki tasarıma benziyorsa iki tasarım aynı kabul edilecek ve sonraki tarihli tasarım korunamayacaktır. 

Bir tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olup olmadığı, herhangi iki tasarımın, aynı kişi üzerinde bıraktıkları genel izlenimlerin farklı olması ile belirlenmektedir. İki tasarım genel izlenim olarak farklı ise tasarımın ayırt ediciliğe sahip olduğu kabul edilmektedir. 

Hemen belirtmek gerekir ki, uygulamada tasarımın ayırt edici olup olmadığı değerlendirilirken tasarımcının sahip olduğu seçenek özgürlüğü de değerlendirilmektedir. Burada bahsi geçen durum, üzerinde tasarım yapılan objenin teknik olarak sahip olduğu özelliklerin tasarıma etkilerinden bahsedilmektedir. Örneğin bir kaşık tasarlarken, sıvı tüketimi için içbükey bir kısmı olması ve kaşığı tutacak bir sapı olması kaşığın teknik özelliklerindendir. Yine, bir bulaşık makinası tasarlarken makinanın içine su alması gereken borularını, tabak, bardak, kaşık koymak için gereken bölmeleri olmasını göze almak gerekecektir. Aynı şekilde bir otopark tasarlarken arabaların girip çıkabileceği kadar bir kapı tasarlamak tasarımcının seçenek özgürlüğünü kısıtlayacak ve kim bu ürünü tasarlarsa tasarlasın bu bölümleri sağlaması gerekecektir. Dolayısıyla bu bölümlerin başka bir tasarım ile aynı olması tasarımın ayırt ediciliğini etkilemeyecek ve tasarım yine de tescillenecektir.  
  
Tasarım, oldukça geniş bir konu olup bu yazımız tasarım hakkına giriş şeklinde bilgilendirme amaçlı okunabilecektir. Tasarım hakkı, serimizin devamında bu konuda başka detaylara da yer verilecektir. Bloğumuzda yer alan yazılar yalnızca bilgi verme amacı olup tasarım hakkına ilişkin bilgi sahibi olmak için alanında uzman avukatlardan danışma ve yardım alınması gerekmektedir.

* Türk Dil Kurumu sözlüğü: https://sozluk.gov.tr


Tasarım, kısaca, ürünlerin duyularımızla algıladığımız görünümleri ve verdikleri hislerdir.

TASARIM NEDİR?

Av. Pakize Yıldırım

linkedin

email

Markaların tescili ve marka hakkının korunması ile ilgili yazı serimize, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK) madde altı da yer verilen, marka tescilinin nispi ret nedenlerinden önceki marka ile aynı/ ayniyet derecesinde benzerlik ile devam ediyoruz. 

SMK madde altının oldukça geniş kapsamlı olması sebebi ile bu yazıda bahsedilmeyen bentlerini gelecek yazılarımızda bulabilirsiniz.

[Marka tescilinde mutlak ret nedenleri yazımızda ](https://www.edinimhukuk.com/blog/post/marka-tescilinde-mutlak-ret-nedenleri)belirtildiği üzere, Kanun’un altıncı maddesine dayanarak markanın tescilinin reddi yalnızca ilgililerce Türk Patent ve Marka Kurumu’ndan talep edilebilir. 

Marka tescili için yapılan başvuru, Kurum tarafından uygun bulunduğunda, en yakın marka bülteninde yayınlanır. Yayın tarihi ile başlayan iki aylık süre içerisinde ilgililer, SMK madde altıda yer verilen sebeplerle bültende yayınlanmış marka başvurularına itiraz edebilirler. Madde altı kapsamında yer verilen ilgili, Kurum ve başvuru sahibi hariç, üçüncü kişilerdir. 

Belirtmemiz gerekir ki, madde altının ve özellikle madde metni içinde yer verilen bemzerlik konusunun doğru anlaşılması ve uygulanması, marka hukuku açısından hayati öneme sahiptir. Zira, kişilerin markaları üzerindeki haklarını korumalarının yolu, markalarını önemle takip edip savunmalarından geçecektir. Uygulamada açıkça görülmektedir ki, marka hakkını elde etmek, korumaktan çok daha kolaydır. 

Marka, [daha önceki yazılarımızda da yer verdiğimiz gibi](https://www.edinimhukuk.com/blog/post/marka-nedir), bir kişi ya da firmanın mal ve hizmetlerini diğerlerinden ayırmak için var olan bir haktır. Dolayısı ile önceden tescil edilmiş bir marka ile aynı ya da ayniyet derecesinde benzeyen başka bir markanın tescil edilmesine kanun koyucu izin vermemiştir. Bunun en büyük sebeplerinden biri ise markaların halk tarafından ilişkilendirilme ihtimalidir. 

Halk tarafından ilişkilendirilme ya da karıştırılma ihtimalinin marka sahipleri ve ilgili tüketicilerin günlük hayatta karşılaştığı oldukça büyük bir problemdir. Halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali günlük hayatta, “fason”, “çakma” ya da “fake” ürün olarak da tabir edilen, çoğunlukla herkesçe bilinen markaların ürünlerine/hizmetlerine benzetilen ancak aslında başka bir sağlayıcı tarafından piyasaya konulmuş ürün ve hizmetlerde görülmektedir. 

Örnek vermek gerekirse, internetten güvendiğiniz firmaların belirli markalı herhangi bir ürününü aratıldığında karşınıza o markaya çok benzeyen ancak düşük kaliteli onlarca ürün çıkmaktadır. Hatta bazen bu durum o kadar büyük seviyelere ulaşmaktadır ki marka sahibi müşteri, kar ve itibar kaybetmektedir.

İşte bu durumları doğuracak, halkı ve marka sahiplerini zarara sokacak ihtimalleri ortadan kaldırmak adına, kanun koyucu, önceki tarihli marka ile ayniyet ya da ayırt edilemeyecek derecede benzerlik unsurunu üçüncü kişilerin yeni marka başvurusuna itiraz nedenleri arasında saymıştır. Markaların ayniyet derecesinde benzer/aynı olamayacağına verilen önem, kanun koyucu tarafından hem mutlak ret hem de nispi ret nedenleri arasında sayılmasından da kolayca anlaşılabilmektedir.

Konuyu daha iyi anlayabilmek adına, SMK madde altının ilgili bentlerine ve gerekli açıklamalara aşağıda yer verilmiştir. 

Birinci bent metni “_Tescil başvurusu yapılan bir markanın, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya da benzerliği ve kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği nedeniyle, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali varsa itiraz üzerine başvuru reddedilir._” şeklindedir.

Kanun koyucu tarafından belirtilen “aynılık ya da benzerlik” markanın genel görünüşü itibari ile aynılığı ya da benzerliği olarak algılanmalıdır. Zira geleneksel bir marka genellikle, bir takım sözcük ya da harflerden ve logodan oluşmaktadır. Önceki tarihli marka içinde kelime unsuru barındırıyorsa, sonraki tarihli markanın aynı ya da çok benzer harflerden oluşan bir kelime olması, anlamının aynı olması, okunuşlarının aynı olması gibi durumlarda markalar benzer kabul edilir. Burada markaların logo barındırması durumunda logoların görsellerinin, genel temalarının ya da içeriklerinin aynı olması benzerlik ihtimali yaratabilecektir.

Madde metninden anlaşılacağı üzere, markanın genel görünüşü, telaffuzu ve anlamı açısından benzerliğin yanında markanın kapsadığı mal ve hizmetlerin de benzerliği de önemli bir unsurdur. Bunun sebebi aynı mal ve hizmetleri üreten marka sahiplerinin aynı sektörde faaliyet göstermesi ihtimalinin yüksekliğidir. Aynı sektörde faaliyet gösterip aynı mal ve hizmeti üreten kişilerin markalarının da benzemesi halkın ya da hedeflenen tüketici kitlesinin bu iki markayı karıştırma ihtimalini artıracağı şüphesizdir. 

Önceki tarihli marka sahibi, kendi markasına genel görünüm açısından benzer bulduğu, yayınlanmış sonraki tarihli marka başvurulara itiraz edebilecektir.

Altıncı maddenin dört ve beşinci bentleri de yukarıda açıklamış olduğumuz benzerlik hususuna değinmektedir. Dördüncü bent metni “_Paris Sözleşmesinin 1. mükerrer 6. maddesi bağlamındaki tanınmış markalar ile aynı veya benzer nitelikteki marka başvuruları, aynı veya benzer mal veya hizmetler bakımından itiraz üzerine reddedilir_.” şeklindedir.  

Bu maddede atıf yapılmış olan ilgili Paris Sözleşmesi maddesinde de kısaca, sözleşmeye taraf olan ülkelerde tanınmışlığa haiz olan bir markanın, markanın tescilli olmadığı ülkelerde de üçüncü kişilerce tescil edilemeyeceğini bildirir. Sözleşmenin bu maddesi ile, başka bir ülkede tescilli ve tanınmışlığı o ülkenin sınırlarını aşmış bu markaların kazanmış oldukları tanınmışlıktan, markanın sahibi olmayan üçüncü kişilerin farklı ülkelerde haksız kazanç sağlanması önlenmiştir.

Son olarak, SMK madde altının beşinci bendinde, “_Tescil edilmiş veya tescil başvurusu daha önceki tarihte yapılmış bir markanın, Türkiye’de ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle haksız bir yararın sağlanabileceği, markanın itibarının zarar görebileceği veya ayırt edici karakterinin zedelenebileceği hâllerde, aynı ya da benzer markanın tescil başvurusu, haklı bir sebebe dayanma hâli saklı kalmak kaydıyla, başvurunun aynı, benzer veya farklı mal veya hizmetlerde yapılmış olmasına bakılmaksızın önceki tarihli marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir._”

Bu bentte tanınmış markaya özgü korumanın, Kurum nezdinde tescilli diğer marklardan çok daha geniş kapsamlı olduğuna değinilmektedir. Zira, tanınmış bir marka ile aynı ya da benzer bir markanın başka faaliyet alanında dahi tescilinin yapılamayacağı madde metninde açıkça ortaya konulmuştur. 

Marka başvurusunun önceki tarihli markaya benzerliği konusu oldukça geniş uzmanlık gerektiren bir konudur. Benzerlik müessesesinin konunun uzmanlarınca gözden geçirilmesi hem yeni marka başvurusu yapacak olan hem de kurum nezdinde tescilli markası olan ilgililer için hayati öneme sahip olduğunu belirtmek isteriz. 

Bu yazıda markanın nispi ret unsurlarından benzerliğe ilişkin genel bir açıklamaya yer verilmiştir. Markaların tescili ve korunması hakkında bilgi sahibi olmak için alanında uzman kişilerden danışma ve yardım alınması gerekmektedir.

SMK madde altı da yer verilen markaların benzerliği, tescil edilmiş bir marka ile aynı ya da ayniyet derecesinde benzeyen başka bir markanın tescil edilmesine engeldir.

MARKANIN NİSPİ RET NEDENLERİ- BENZERLİK

İnsanoğlu zamanın başından beri hayatını kolaylaştırmak için yeni teknikler aramış ve icatlar üretmiştir. Avcı ve toplayıcılar, kendilerini savunmak, avlanmak ve barınmak kısaca hayatta kalmak için yeni silah ve yöntemler bulmuşlardır. 

Zaman ilerledikçe yapılan yeni icatlar ve incelemeler sonrası insanlığın biriken bilgileri ile daha ileri seviyelerde icatlar yapılmıştır. Tarım ve hayvancılık yapan insanlar aynı zamanda genetik çalışmalar da yapmış ve ortaya yeni bitki türleri ile hayvan türleri çıkarmışlardır. Ayrıca tarım ve hayvancılıktan daha çok verim elde etmek amacı ile eski bilgilerinden yola çıkarak yeni yöntemler bulan insanoğlu, her yeni ve uygulanabilen fikir ve icat ile hayatını biraz daha kolaylaştırmış verimi biraz daha artırmıştır.

İnsanlığın daha yakın tarihine gelindiğinde ise, buhar enerjisi ve makineleşme sonucu ortaya çıkan yeni dönem, sanayi devrimi ile ateşlenmiş ve günümüz teknolojilerine kapıları aralamıştır. 

İşte zamanla daha önce insanlığın hayatını kolaylaştırmak, toplu bilgi havuzuna ekleme yapmak yahut kişisel şanı, serveti ve yaşama süresini artırmak için yapılanmakta olan icatlar ve bu icatların çoğu zaman isimsiz mucitleri yerini devlet ve hukuk korumasına bırakmıştır. 

Antik yunan zamanında insanların hayatını kolaylaştırdıkları için ödüllendirilen mucitler sistemi giderek yerini, teknolojinin önemini ve getirisini kavrayan devletlere ve onlarım ülkelerine mucit çekme yarışmasına bırakmıştır. 14. yüzyıl başlangıcında çeşitli Avrupa kıtası devletleri mucitlere tanıdıkları imtiyazlarla onları ülkelerine çekmeye çalışmış ve bu gelişmeler 15. yüzyılda 
Venedik’te ilk patent kanunu düzenlemeleri ile sonuçlanmıştır.

Venedik’in bu düzenlemesini İngiltere takip etmiş ve kısa bir sürede patent koruması uygulamaları yaygın hale gelmiştir. 

Peki patent nedir? Nasıl bir koruma sağlar? Patent korumasına dahil olmanın şartları nelerdir? Gündelik hayatta patent konusunda doğru bildiğimiz yanlışlar nelerdir? Patent belgesi alma süreci nasıl işler? Bloğumuzda yer alan patent serimizde tüm bu soruları ve daha fazlasını yanıtlamaya çalışacağız.

Serimizin ilk zinciri olan bu yazımızda patentin kısaca ne olduğunu anlatmakla başlayalım. Patentin sözlük anlamı “bilimsel ve teknik bir buluşun ya da böyle bir buluşu uygulama alanında kullanma hakkının kime ait olduğunu gösteren resmi belge” şeklindedir. 

Patent her şeyden önce insan zekası, düşüncesi ve emeğinin bir ürünü olduğundan bir fikri haktır. Patent hakkı düşüncesi oluşturulurken, patentlenen icat ya da tekniğin getirmiş olduğu bilgi ve teknolojiden bütün insanlığın yararlanması ve mucidin bireysel yararı olarak özetlenebilecek iki yararın dengesi kurulmaya çalışılmıştır. 

Toplumsal ve bireysel bu iki yarar birbiri ile oldukça çetin bir çatışma içerisindedir. Burada kanun koyucular toplum için gerekli bilgilerin tek bir kişinin elinde uzun bir süre kalmasını ve bir monopol piyasa oluşmasını engellemeye çalışmışlardır. 

Örneğin telefon 20 yıllık patent koruması yerine sürekli yenilenebilir olan marka koruması benzeri bir şekilde korunsa; bu teknoloji başka kimse tarafından kullanılamaz, sadece tek bir elden, oldukça yüksek fiyatlara üstelikte satıcının keyfine göre satılırdı. Öteki yandan telefona dair teknoloji açıklanmayacağından ya da telefon icadının yeniden üretilmesi yasak olacağından bu buluşu geliştirmek isteyen olmayacaktır. Durum bu olsa idi belki de iki yüz yıl daha yalnızca kablolu telefon kullanabilecek ve cep telefonu gibi bir icatla asla tanışamayacaktık.

Örneğimizde görüldüğü üzere patent hakkının uzun süre korunması, topluma ve insanlığın bilgi hazinesine ayrıca teknolojik gelişmelere çok büyük negatif etkiler getirecektir. Bir yandan mucidin herhangi icadından yarar elde edemeyeceği ve hiçbir koruma alamayacağı bir dünya düşünelim. İnsanların kar veya haklar elde edemeyeceği bir durumda emek ve para harcayarak herhangi bir gelişmeye katkı sağlamak istemeyeceğini ve teknolojik gelişmenin bu durumda da yavaşlayacağını kolayca öngörebiliriz. 

Türk hukukunda patent hakkı, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK) Dördüncü Kitap’ta düzenlenmiştir. Kanunumuz, bir patent tanımlaması yapmamıştır. Bunun yerine, 82. maddenin ilk fıkrasında patentlenebilik şartlarına değinmiş ardından ise patentlenebilir olma sınırlarını çizmiştir.

Patent, teknolojinin her alanında yapılan, yeni olan sanayiye uygulanabilen ve buluş basamağına sahip icat ya da tekniğin yetkili kurumca verilen belge ile koruma altına alınmasıdır. Türkiye’de patent belgesi vermeye yetkili kurum Türk Patent ve Marka Kurumudur (TÜRKPATENT). Patent belgesi sahibine, patentlenen icat ya da teknik üzerine çeşitli haklar verir. 

Gerçekten patent hakkı sahibine; patentlenen buluşu ya da tekniği üretme, sergileme, ticari olarak kullanma, lisanslama, satma, yurtdışına çıkarma ve yurtdışında ticari olarak kullanma hakları vermektedir. Bunun yanında patent sahibi patentlenmiş buluşun ya da tekniğin izinsiz olarak; kullanılması, üretilmesi, sergilenmesi, buluş üzerinden ticari olarak gelir elde edilmesi, yurtdışına çıkarılması gibi üçüncü kişilerce yapılan fiilleri önleme, durdurma ve tazmin edilme haklarına sahiptir.

Patent hakkı; telif hakları, marka ve coğrafi işaretlerden farklı olarak kısa süreli olarak sağlanan bir haktır. Mucidin icadı ya da tekniği üzerindeki patent hakkı çoğu hukuk düzeninde başvurudan itibaren 20 yıl olarak kabul edilmektedir. 20 yıl bittiğinde ise bu süre tekrar uzatılamayacak, patent hakkı ile korunan bilgiler insanlığın kullanması için halka açık hale getirilecektir.

Bir patent hakkından bahsedilebilmesi için öncelikle bir icadın varlığı gerekmektedir. Yazımızın başında insanların zamanın başından beri icat yaptığından bahsettik. Dolayısıyla rahatlıkla söyleyebiliriz ki bıçak, kazma, kürek, kurşun kalem, peçete, kaşık gibi günlük olarak sürekli kullandığımız ve görmeye çok alıştığımız bu eşyaların hepsi birer insan icadıdır. Sayılan eşyaların yapıldığı dönemde patent kanunları bulunsaydı hepsi ayrı bir patent korumasına konu olabileceklerdi. 

Günümüzde bir icat yapmak ve teknik bulmak bunların da patentlenebilmesi için üç veya beş yıl sürebilecek uzunca ve görece pahalı bir süreç gerekmektedir.

Mucit ve patent hakkı sahibi arasındaki farklar, buluş kabul edilme şartları, patentlenebilirlik, patent belgesi almak için gereken şartlar gibi konular serimizin gelecek yazılarında ele alınacaktır. Bu konulara ilgi duyuyorsanız edinimhukuk.com’u takipte kalmalısınız.

Son olarak söylemek gerekmektedir ki bu yazıda patent hakkına dair genel bir açıklamaya yer verilmiştir. Patent hakkında bilgi sahibi olmak için alanında uzman kişilerden danışma ve yardım alınması gerekmektedir.





Patent her şeyden önce insan zekası, düşüncesi ve emeğinin bir ürünü olduğundan bir fikri haktır.

PATENT NEDİR?

Önceki yazımızda markanın ne olduğuna değindik. Bu yazımızda ise marka tescilinde mutlak ret nedenlerini ele alacağız. 

Markanın sunmuş olduğu koruma haklarının kullanılabilmesi için markanın tescil edilmesi gerektiğinden* daha önce de bahsetmiştik. Markanın tescili hususu Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK) kapsamında düzenlenmiştir. Ancak SMK, hangi markaların tescil edilebileceğini düzenlemek yerine hangi markaların tescil edilemeyeceğini düzenleyerek tescil edilebilecek işaretlerin sınırlarını geniş tutmuştur.

SMK, hangi durumlarda markanın tescil edilemeyeceğini mutlak ve nispi ret nedenleri olmak üzere ikiye ayırmıştır. Bu ayrım başlıca markanın tesciline itiraz edebilecek olan otoritelerin ayrımından gelmektedir. 

Başka bir deyişle mutlak ret nedenlerinden birine bile sahip olan bir başvuru, TÜRKPATENT tarafından tescil edilemez olarak değerlendirilecek ve marka olarak tescil edilmeyecektir. Ola ki TÜRKPATENT değerlendirme aşamasında mutlak ret nedenini gözden kaçırdı ve marka tescil edildi ise bu markanın tesciline herkes itiraz edebilecektir. Ancak bir marka nispi ret nedenlerinden birini taşıyorsa, marka tesciline ancak ilgili kişiler itiraz edebilecektir. Nispi ret nedenlerine ilişkin yazılarımız için bloğumuzu takipte kalınız.

Mutlak ret nedenleri, SMK madde 5 ile düzenlenmiştir. Madde ilk olarak, önceki yazımızda detayları ile incelemiş olduğumuz markanın temel özelliklerinin düzenlendiği dördüncü maddeye dikkat çekmiştir. Madde dört kapsamında marka sayılamayacak işaretler marka olarak tescil edilemez. [Madde dört hakkında bilgi almak için önceki yazımızı ziyaret edebilirsiniz.](https://www.edinimhukuk.com/blog/post/marka-nedir#)

Bir diğer kriterimiz ayırt ediciliğe sahip olmayan işaretlerdir. Ayırt edicilik kıstası SMK kapsamında ilk defa madde 4 kapsamında düzenlenmiştir. Marka hususunda SMK ve kanunun yönetmeliğinde oldukça geniş yer tutan ayırt edicilik unsuru, kanunumuzca tanımlanmış değildir. 

Madde 5 bağlamında verilen ayırt edicilik aslen maddenin geri kalanında verilmiş olan bentleri de içine almaktadır. Zira ayırt ediciliğe sahip olmayan işaretler markanın tescilinin istendiği sektörde terim olarak kullanılan adlar ya da cins adları olabilir. Yine günlük olarak kullanılan ve halk açısından herhangi bir ayırt ediciliğe haiz olmayan bu sebeple marka olarak tescil edildiğinde diğer kullanıcılar açısından sürekli sorun yaratacak adlar ayırt ediciliğe sahip olmayan adlar olarak sayılabilir.

Burada kanun koyucu, tek bir kişi tarafın örneğin “kaşık” markasının tescil edilmesini uygun bulmamıştır. Bunun en büyük sebebi marka hakkı sahibinin gelecekte “kaşık” adını kullanacak herkese karşı marka hakkını öne sürerek bu hakkı suiistimal edebileceği ihtimalidir. Aynı durum cins ve terim adlarında da geçerlidir. 

SMK madde 5, sonraki bentlerinde ayırt edicilik faktörüne dair spesifik alanlarda marka olarak tescil edilemeyecek adlara yer vermektedir. 

Maddenin (c ) bendi şu şekildedir: “_Ticaret alanında cins, çeşit, vasıf, kalite, miktar, amaç, değer, coğrafi kaynak belirten veya malların üretildiği, hizmetlerin sunulduğu zamanı gösteren veya malların ya da hizmetlerin diğer özelliklerini belirten işaret veya adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler._” Bu madde kapsamında sayılan özellikle kalite ve coğrafi kaynak belirten adlar, halk arasında yanlış bir kalite beklentisi yaratabileceği ve bu vesile ile halkı yanıltabileceği düşüncesi ile kanun koyucu tarafından marka olarak tescil edilemeyecek adlardan sayılmıştır.

Maddenin (ç) bendi, aynı mal ve hizmetler açısından kurum nezdinde marka tescili olan adlar ile aynı yahut bu adlara ayırt edilemeyecek kadar benzer adların tescil edilemeyeceğini düzenler. Örneğin, bir kıyafet markası olan “Cherry” adı TÜRKPATENT nezdinde önceki bir tarihte tescil edilmiş ve koruması devam ediyorsa, “Chery” şeklinde bu ada ayırt edilemeyecek kadar benzer bir ad kıyafet markası olarak tescil edilemeyecektir.

Maddenin (d) bendi ile (c ) bendi oldukça benzerdir. (d) bendi metni şu şekildedir: “_Ticaret alanında herkes tarafından kullanılan veya belirli bir meslek, sanat veya ticaret grubuna mensup olanları ayırt etmeye yarayan işaret veya adlandırmaları münhasıran ya da esas unsur olarak içeren işaretler._” Madde kapsamında tekraren herkes tarafından kullanılan ve gerçekten bir ayırt ediciliğe sahip olmayan adlardan bahsedilmektedir. Örneğin yalnızca “Avukat”, “Doktor” ya da “Tıp” şeklinde bir marka tescil edilemeyecektir.

Maddenin (e) bendi “_Malın doğası gereği ortaya çıkan şeklini ya da başka bir özelliğini veya teknik bir sonucu elde etmek için zorunlu olan veya mala asli değerini veren şeklî ya da başka bir özelliğini münhasıran içeren işaretler._” şeklindedir. Markanın vermiş olduğu korumadan yararlanmak her üreticinin hakkıdır. Aynı malı aynı şekilde üretmek zorunda olan diğer firmaların, tek bir firmanın önceki tarihli markası sebebi ile ürünlerini üretememeleri piyasada tek el yaratacağından kanun koyucu bu tür işaretlerin marka olarak tescilini yasaklamıştır.

Daha önce (c  ) bendini açıklarken bazı işaretlerin halkı kalite ve coğrafi kaynaklar açısından yanıltacağını ve bu sebeple marka olarak tescil edilemeyeceğini belirtmiştik. Kanun, madde 5’in (f) bendinde bu hususa daha açık ve tartışmaya yer bırakmayacak bir şekilde yer vermiş bulunmaktadır. “_Mal veya hizmetin niteliği, kalitesi veya coğrafi kaynağı gibi konularda halkı yanıltacak işaretler._” şeklinde düzenlenen (f) bendi, bu adların marka olarak tescil edilemeyeceğini net olarak belirtmiştir.

SMK madde 5, (g) ve (ğ) maddelerinde 20.03.1983 tarihinde Sınai Hakların Korunması Hususunda imzalanan Paris Sözleşmesi’nin 6. maddesine atıf yapmaktadır. Paris Sözleşmesinin 2. Mükerrer 6. Maddesi metni aşağıdaki gibidir.

“_**Markalar:** Devlet Amblemleri, Resmi Ayar Damgaları ve Devletlerarası Teşkilatların Amblemleri ile ilgili Yasaklar_

_(a) Birlik ülkelerine ait armaların, bayrakların ve diğer Devlet amblemlerinin, ve bu ülkelere kabul edilmiş olan resmi kontrol ve teminatı belirten resmi işaretler ve ayar damgalarının ve hanedan armacılığı bakımından taklitlerinin ticari markalar veya markların bir unsuru olarak yetkili makamlardan izin almaksızın kullanılması uygun önlemlerle yasaklamak ve tescili reddetmek ya da geçersiz kılmak hususlarında, Birlik ülkeleri mutabık kalmışlardır._

_(b) Yukarıdaki (a) bendinde belirtilen hükümler, korunmaları için tesis edilmiş olan yürürlükteki uluslararası sözleşmelere konu olan armalar, bayraklar, diğer amblemler, kısaltılmış kelimeler vs. dışında, Birlik ülkelerinden birinin veya daha fazlasının üye olduğu Devletlerarası Uluslararası Teşkilatların armaları, bayrakları, diğer amblemleri ve isimleri vs. için de aynı derecede geçerli olacaktır._ 

_(c ) Hiç bir Birlik ülkesi, bu Sözleşmenin o ülkede yürürlüğe girmesinden önce iyi niyetle elde edilmiş hakların sahiplerinin aleyhine olacak bir şekilde yukarıdaki (b) bendinin hükümlerini uygulamaya zorunlu olmayacaktır. Birlik ülkeleri, yukarıdaki (a) bendinde sözü edilen kullanmanın veya tescilin kamuda ilgili teşkilatlarla arma, bayrak, amblem, kısaltma ve isimler arasında bir bağlantı olduğu fikrini uyandıracak veya bu kullanma veya tescilin kamuda kullanıcı ile teşkilat arasında bir bağ olduğu şeklinde yanlış bir düşünce uyandıracak mahiyette olmaması durumunda söz konusu hükümleri uygulamak zorunda olmayacaktır._”

Metinden de anlaşıldığı üzere üye ülkelerde, ülke ve uluslararası birliklerin bayrakları, armaları ve amblemleri marka olarak tescil edilemeyecektir. Madde 5 (ğ) bendi ise, yukarıda verilmiş madde içerisinde olmasa bile “_kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş diğer işaretler ile yetkili mercilerce tescil izni verilmemiş olan armaları, nişanları veya adlandırmaları içeren_” işaretlerin de kanunumuzca marka olarak tescil edilemeyeceğini belirtmektedir.

Maddenin (h) bendinde dünya üzerinde bulunan herhangi bir dinin değer ve sembolleri içeren işaretlerin, (ı) bendinde ise kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretlerin marka olarak tescil edilemeyeceğini açıklamaktadır. Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretler yasağı, bu değerler esasen zamana göre değişebileceğinden genel geçer yargılara hitap etmeli ve geniş kapsamlı bir şekilde değerlendirilmemelidir.

Madde metninde son olarak tescilli coğrafi işaretlerin marka olarak tescil edilemeyeceğine yer verilmektedir. Bunun sebebi de coğrafi işaretin işarete sahip ürünlerin kalitesi ve üretildiği yer hakkında insanlara bilgi vermesidir. Tescilli bir coğrafi işaretle aynı ada sahip bir marka şüphesiz ki tüketiciyi yanıltabilecektir. 

Marka tescili ve koruması konulu geçmiş ve gelecek yazılarımıza da göz atmanızı tavsiye ederiz. Yazımızda mutlak ret nedenlerine ilişkin genel bir açıklamaya yer verilmiştir. Bu konu hakkında bilgi sahibi olmak için alanında uzman kişilerden danışma ve yardım alınması gerekmektedir.

(*) Tescilsiz marka koruması gelecek yazılarımızda açıklanacaktır.


SMK madde 5 kapsamında mutlak ret nedenlerinden birine bile sahip olan bir başvuru, TÜRKPATENT tarafından tescil edilemez olarak değerlendirilecektir.  Mutlak ret nedenleri ile Paris Sözleşmesi 2 mükerrer 6 madde metni ve açıklamaları.

MARKA TESCİLİNDE MUTLAK RET NEDENLERİ

Günlük hayatımızın her yerinde olan ve buna rağmen tam olarak ne olduğunu çoğumuzun tam olarak bilmediği bir kavram; marka.

Aslında markanın ürün tanıtmak ve bir ürünü diğerinden ayırmak için kullanıldığını biliniyor. Gerçekten de markanın ana amacı farklı iki kişinin ürettiği ürünlerinin ya da hizmetlerinin birbirinden ayrılmasını sağlamaktır. Peki markanın tam olarak bilmediğimiz yönleri nelerdir? Marka ne gibi haklar ve ayrıcalıklar sağlar? Tüm bunlar bu ve gelecek yazılarımızda incelenecektir. 

Öncelikle belirtmek gerekir ki markalaşma, gerçek ve tüzel kişilerce kurulan işletmelere ekonomik ve hukuksal açıdan çok büyük faydalar sağlar. Bunun yanında tüketicilerin de güvenle ve kendi ihtiyaçlarına göre tüketim yapmasını kolaylaştırır.

Bugün kıyafet, ayakkabı, yiyecek alırken ya da bir dil kursu alırken mal ve hizmetlerin kaliteli, sağlıklı ve en nihayetinde verilen ücretin karşılığının alınabileceği şeyler olmasına dikkat edilmektedir. Piyasada binlerce hatta milyonlarca muadil olduğunda her bir ürünü alıp tek tek denemek mümkün ya da ekonomik olmadığından bu ürünleri üreten belli başlı markalardan alış veriş yapılmaktadır. Bu durum tüketim alışkanlıklarına yansımaktadır. Telefonlardan, çoraba kadar alınan her ürünün her alındığında kategorisindeki en iyisi olduğundan emin olmak için de o ürünü üreten belli bir markaya güvenilmektedir. Markanın hikayesi, geçmişi daha önce yapmış olduğu geliştirmeler, tüketici ile iletişimleri gibi faktörler tüketicileri bu markalara çekmektedir.  

Bu durumda akla gelen sorulardan bazıları, “Marka nasıl oluşturulur ve bir üreticiye bu kadar fayda sağlayan bu değer hukuken nasıl korunur?” olmaktadır. Türk hukukunda marka hakkında bilgi edindiğimiz ana kaynak 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu(SMK)’dur. Markanın tanımı şu şekilde yapılmıştır: “_Marka, bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dâhil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajlarının biçimi olmak üzere her tür işaretten oluşabilir._”

Tanımdan da anlaşıldığı gibi marka, farklı gerçek ya da özel kişilerin mal ve hizmetlerini birbirinden ayırır. tescilli markanın kapsadığı mal ve hizmetler neler olduğunu ve sahibinin marka üzerindeki hakkının kapsamını da açıklar.
Herhangi bir gerçek ya da tüzel kişinin marka hakkını kullanması için, Türkiye sınırlarında  TÜRKPATENT tarafından tutulan sicile markasını tescil ettirmesi gerekmektedir. Zira marka hakkı tescille koruma kazanır. Ancak burada değinmek gerekir ki belli şartları taşıması koşulu ile tescilsiz olarak kullanılan markalar da Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan haklardan yararlanabilmektedir. Bu şartlara dair açıklamalar gelecek yazılarımızda yer alacaktır.

Markanın tescil edilebileceği ürün ya da hizmetler belirli sınıflara ayrılmıştır. Örneğin kişinin yaptığı faaliyet kreş işletmesi ise markasını 43. Sınıfta tescil ettirmesi gerekmektedir. Bunun gibi yiyecek-içecek, tekstil, danışmanlık hizmetleri, radyo televizyon hizmetleri gibi bir çok mal ve hizmeti içeren 45 farklı sınıf bulunmaktadır. Aynı anda birden çok sınıf üzerinde tek bir marka başvurusu yapılabilmektedir. Ancak sektöre özgü ve yapılan işi kapsayan tüm alanlarda marka tescil edilmesi marka hakkının kullanılması ve korunması açısından çok daha etkili olacaktır.

Markayı oluşturan işaret, yalnızca sözcüklerden ya da belirli isimlerden oluşmak zorunda değildir. Günlük hayatımızda karşımıza çıkan bir çok marka sözcüklerden oluşsa da çok farklı marka çeşidi bulunmaktadır. Bunlara verilecek çok bilinen örneklerden biri Milka morudur. Milka logosunda ve ayrıca ambalajlarında yer alan mor rengini aynı zamanda marka olarak da tescil ettirmiştir. Bunun yanında sayılar, isimler, sesler ve hatta markanın ambalajı marka olarak tescil edilebilmektedir. Bu marka çeşitlerinin her biri kendine özgü tescil şartları taşımakla birlikte marka sicilinde gösterilebilir olmak tamamının ortak noktasını oluşturmaktadır.

Bir işaretin marka olarak tescil edilebilmesi için kanunumuzca belli başlı şartlar kabul edilmiştir. SMK bu şartları 4, 5 ve 6. Maddelerinde açıkça belirtmiş bulunmaktadır. Yazımızın başında madde 4’e yer verilmişti. Madde kapsamında ayırt edici niteliğe sahip, markanın konusunu açık bir şekilde anlatabilecek ve sicilde gösterilebilecek işaretlerin marka olabileceğine yer verilmiştir.  

Madde metninde yer alan ayırt edicilik, markayı oluşturan işaretin orta düzeyde bir tüketici tarafından diğer markadan farklı olduğunun anlaşılabilmesidir. Burada her iki markanın aynı, benzer ya da aynı firmaya ait olduğu kanısı oluşursa markanın ayırt ediciliğe sahip olmadığından bahsedilebilecektir. 

Markanın konusunun anlaşılabilir olması ise markanın hangi sınıfta ve hangi ürün ya da hizmet için alındığının açık bir şekilde anlaşılabilmesinin gerektiği açıklanmıştır. Yine sicilde gösterilebilir olmaktan kasıt, sicilde o markaya dair renk, ses, sözcük, isim gibi işaretlerin net olarak gösterilebilir olması ve markaya ait işaretin tartışmasız bir şekilde algılanabilmesidir. Örneğin ses markasını sicile tescil ettirmek için ses kaydının yanında ses kaydına ait notaların bir kağıda geçirilmesi veya ses dalgalarının diyagramının da teslim edilmesi gerekmektedir.

Marka tescili için aranan diğer şartların düzenlendiği ve marka tescilinde mutlak ve nispi ret nedenlerinin sayıldığı 5. ve 6. maddelerin incelemesine daha ayrıntılı bir şekilde bu serinin diğer yazılarında yer verilecektir. 

Markanın sahibine sunduğu haklar ve ayrıcalıklar SMK madde 7’de yer almaktadır. “_…Marka sahibinin, izinsiz olarak yapılması hâlinde, aşağıda belirtilen fiillerin önlenmesini talep etme hakkı vardır: a) Tescilli marka ile aynı olan herhangi bir işaretin, tescil kapsamına giren mal veya hizmetlerde kullanılması. b) Tescilli marka ile aynı veya benzer olan ve tescilli markanın kapsadığı mal veya hizmetlerle aynı veya benzer mal veya hizmetleri kapsayan ve bu nedenle halk tarafından tescilli marka ile ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali bulunan herhangi bir işaretin kullanılması. c) Aynı, benzer veya farklı mal veya hizmetlerde olmasına bakılmaksızın, tescilli marka ile aynı veya benzer olan ve Türkiye’de ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle markanın itibarından haksız bir yarar elde edecek veya itibarına zarar verecek veya ayırt edici karakterini zedeleyecek nitelikteki herhangi bir işaretin haklı bir sebep olmaksızın kullanılması…_” 

Bu maddeye bakıldığında tescilli marka ile aynı, benzer ya da karıştırılma ihtimali olan aynı mal ve hizmetlerde kullanılacak işaretlerin kullanılması halinde marka sahibi bu kullanımları önleyerek kendi markasını koruyabilecektir. Burada dikkat edilmesi gereken husus tanınmış markaların sağladığı korumanın diğer markalara oranla çok daha yüksek olduğudur. Tanınmış markalar TÜRKPATENT tarafından ayrı bir sicilde tutulmakla birlikte markanın ülke ve dünya çapında insanlarca hangi oranda tanındığı ile de belirlenir. Tanınmış markaların aynısı benzeri ya da karıştırılma ihtimali olan bir işaret kullanımı durumunda, mal ve hizmetlerin aynı olup olmaması fark etmeyecek tüm kullanımlar tanınmış markanın sahibi tarafından bertaraf edilebilecektir. 

Markaların korunmasına dair haklar bunlarla sınırlı olmayıp gelecek yazılarımızda daha detaylı bir şekilde incelenecektir.

Son olarak söylemek gerekmektedir ki bu yazıda markaya dair genel bir açıklamaya yer verilmiştir. Markaların tescili ve korunması hakkında bilgi sahibi olmak için alanında uzman kişilerden danışma ve yardım alınması gerekmektedir.




6769 numaralı Sınai Mülkiyet Kanunu çerçevesinde marka tanımı, marka çeşitleri, marka sahibinin hakları ve markalaşmanın önemi içerikli serinin ilk yazısı.

Makalelerimiz

TASARIM NEDİR?

MARKANIN NİSPİ RET NEDENLERİ- BENZERLİK

PATENT NEDİR?

MARKA TESCİLİNDE MUTLAK RET NEDENLERİ

Marka Nedir?