ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU HAKKI

07.05.2010 tarihinde T.C. Anayasasının 148. maddesine eklenen fıkra ile, herkesin, Anayasa ile güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamı ile de korunan haklarından, herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabileceği düzenlenmiştir. İşbu madde 23.09.2012 tarihi itibari ile yürürlüğe girmiştir.

ŞARTLARI

1-Temel Hak ve Özgürlüklerin İhlal Edilmiş Olması

6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu madde 45/1'e göre ''Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.'' İşbu maddede dikkat edilmesi gereken husus, Anayasa ile belirlenen, başvurucu tarafından ihlal edildiği iddiasında bulunulan temel hak ve özgürlüklerin tamamı yönünden bireysel başvuru yoluna gidilememesidir. Bireysel başvuru hakkının kullanılabilmesi için ihlal edildiği iddia edilen hak, T.C. Anayasasınca düzenlenmiş olduğu gibi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesince de güvence altına alınmış olmalıdır.

Maddede bahsi geçen ihlal sebebi ile güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler bireysel başvuru yoluna gidebilmektedir. Özel hukuk tüzel kişileri, sadece tüzel kişiliğe ilişkin temel hakların ihlal edildiği gerekçesi ile bireysel başvuru yoluna gidebiliyorken kamu tüzel kişileri ise bireysel başvuru yoluna gidemez.

2-Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi

6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45/2. maddesinde ''İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir.'' denilmiştir. İlk derece Mahkemelerince yahut istinaf ya da temyiz mercilerince verilen kararların kesin olması halinde olağan kanun yolları tüketilmiş sayılır.

3-Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesinden İtibaren 30 Gün İçinde Anayasa Mahkemesine Başvuru Yapılmış Olması

Bireysel başvuru yoluna ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde başvurulması gerekmektedir. Bireysel başvurular, doğrudan Anayasa Mahkemesine yapılacağı gibi mahkemeler ve yurt dışı temsilcilikler vasıtası ile de yapılabilmektedir. Mahkemeler ve yurt dışı temsilcilikleri vasıtası ile başvuru yapılması halinde bu mercilere başvuruya ilişkin form ve eklerinin sunulması tarihi başvuru tarihi olarak kabul edilir.

İşbu sürenin kaçırılmış olması haklı bir mazerete dayanmakta ise mazeretin ortadan kalktığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde mazereti içerir ve delillendirir bir başvuru ile de bireysel başvuru hakkı kullanılabilir.

4-Başvuruya İlişkin Bilgi ve Belgelerin Eksiksiz Sunulması

6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 47/3. maddesinde ''Başvuru dilekçesinde başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin, işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün ve dayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesine, dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneğinin ve harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi şarttır.'' denilerek başvuruya ilişkin bilgi ve belgeler sayılmıştır. Bununla birlikte başvuru, avukat tarafından yapılmakta ise vekaletnamenin eklenmesi de zaruridir.

Başvuruya ilişkin eksik belge var ise tamamlanması için bir defaya mahsus 15 günü geçmemek üzere başvurucuya ve vekiline süre verilebilmektedir.

5-Başvuru Harcının Yatırılmış Olması

Başvuru harcı yatırılmayan başvurular reddedilmektedir. Bununla birlikte, başvuru avukat tarafından yapılmakta ise harçlandırılmayan ve baro pulu yapıştırılmamış vekaletnameler geçersiz sayılmakta ve başvuru süresinde yapılmış sayılmamaktadır.

BAŞVURU SONRASI VERİLEBİLECEK KARARLAR

Başvuru sahibince yapılan bireysel başvuru öncelikle kabul edilebilirlik yönünden incelenmektedir. Başvuru şartları başlığı altında bahsetmiş olduğumuz hususlar yönünden bir eksiklik taşımayan başvurular hakkında kabul edilebilirlik kararı verilerek esas yönünden incelemesine geçilmektedir.

Anayasa Mahkemesince, önemli bir hak ihlalinin olmadığı yönünde kanaat oluşması halinde; ihlal edildiği iddiasında bulunulan hakkın, sınırları Anayasa ile belirlenen temel hak ve özgürlüklerin yorumlanmasından kaynaklı kapsam dışında kalması halinde; başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olması halinde kabul edilemezlik kararı verilmektedir. Kabul edilemezlik kararları kesindir.

Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvurular dosya üzerinden esas yönünden incelemeye alınır. İnceleme komisyonunca gerekli görülürse duruşma açılabilmektedir.

Esasen incelemede ise, yalnızca, başvuruya konu edilmiş hakkın ihlal edildiği yahut da edilmediği yönünde karar verilebilmektedir. Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.

Anayasa Mahkemesi yerindelik denetimi yapamaz. İdari eylem ve işlem niteliğinde karar veremez. Yerel Mahkemece verilebilecek nitelikte kararlar veremez.

BİREYSEL BAŞVURUYA KONU EDİLEBİLECEK HAKLAR

Kapsam olarak oldukça geniş olan bireysel başvuruya konu edilebilecek haklar eldeki yazımızda yalnızca başlıklar halinde incelenecektir.

• Yaşam Hakkı
• İşkence Yasağı
• Kölelik ve Zorla Çalıştırılma Yasağı
• Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı
• Adil Yargılanma Hakkı
• Suç ve Cezaların Kanuniliği
• Özel Yaşama, Aile Yaşantısına, Konut ve Haberleşme Özgürlüğüne Saygı
• Düşünce, İfade, Dine ve Vicdan Hürriyeti
• Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
• Örgütlenme ve Toplantı Özgürlüğü
• Mülkiyet Hakkı
• Eğitim ve Öğrenim Hakkı
• Serbest Seçim Hakkı
• Etkili Başvuru Hakkı
• Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı

İşbu yazımızda her ne kadar genel hatları ile Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolundan bahsetmiş isek de bu kanun yolu kendi içinde birçok özel durumu barındıran spesifik bir alandır. Somut olaya göre değişkenlik gösteren birçok husus bulunmakta olup hukuki sürecin daha sağlıklı yönetilmesi adına her zaman bir uzmandan yardım almakta fayda vardır.